ดาวฤกษ์ชื่อดาวดวงแก้ว หรือดาวยอดมหาจุฬามณีสีส้มเด่นสว่างชัดเจนที่สุดในซีกฟ้าด้านเหนือ คนโบราณจึงเปรียบเป็นยอดของพระมหา เจดีย์ใหญ่บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ คือ พระมหาเจดีย์จุฬามณี ท้าวสักกะเทวราช ทรงสร้างพระมหาเจดีย์จุฬามณีไว้เป็นที่ประดิษฐานพระเกศธาตุ และพระทาฐธาตุ (พระเขี้ยวแก้ว) ข้างขวาของพระพุทธเจ้าเพื่อให้หมู่เทวดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ได้สักการบูชา กล่าวกันว่า พระมหาเจดีย์จุฬามณี สร้างด้วยแก้วอินทนิล มียอด เจดีย์เป็นทองคำ ประดับด้วยรัตนะ ๗ ชนิด ล้อมรอบด้วยกำแพงทองสวย งามมาก
(อ้างอิง ราชบัณฑิต ฯ ที่มา : https://www.dailynews.co.th/article/370328)
ซึ่งส่วนดาวดวงแก้วนี้ฝรั่งมองเป็นรูปหัวเข่าซ้าย (หรือกระเจี๋ยว???) ของกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์ ส่วนแขกอินเดียว่าเป็นดาวนักษัตรัมหนึ่งใน 28 ดวงคือดาว "สวาติ" คนอินเดียมองเป็นรูปต้นปะการัง มีพระวายุเป็นเจ้าเรือน บางตำนานก็ว่าพระสรัสวดี (เสียงใกล้กัน?) ถือว่าอยู่ในราศีกันย์ มากกว่าตุลย์ แต่ตำราทางโหราศาสตร์อินเดียหลายตำราว่าจัดอยู่ในราศีตุลย์*** (ช่วงปลายปีหน้าฝน)
จึงมีตำนานปุราณะว่านกจรากพราก บูชาดาวดวงนี้ขอร้องให้ฝนตก
........
นกจากพราก [จากกะพรฺาก จากกะพาก] น. ชื่อนกในวงศ์นกเป็ดนํ้า (ทางวรรณคดีนิยมว่า คู่ของนกนี้ต้องพรากจากกันจะครวญถึงกันในเวลากลางคืน) จักรพาก หรือ จักรวาก ก็เรียก. (พจน. 2493)
Chakravaka is a ruddy goose, commonly called the Brahmany duck or goose. Chakravaka birds are always seen to fly in pairs during the day but are supposed to remain separate during the night. The 'Chakravaka' in the poetry of the Hindus is heir turtle-dove for constancy and conjugal affection with the singular circumstance of the pair being doomed for ever to nocturnal separation for offending one of the Hindu Munis or sages.
.....
ชื่อดาวดวงแก้ว เรียกว่าดาวยอดมหาจุฬามณี
มีปรากฏในวรรณคดีไทยเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่ คือ
ตอนนางสุวรรณมาลี สอนสินสมุทและนางอรุณรัศมีดูดาว
⊙พระชนนีชี้ชวนชมดารา -------------- ให้หลานยาลูกรักรู้จักไว้
ดูโน่นแน่แม่อรุณรัศมี -------------- ตรงมือชี้ดาวเต่านั่นดาวไถ
โน่นดาวธงตรงหน้าอาชาไนย ------- ดาวลูกไก่เคียงอยู่เป็นหมู่กัน
องค์อรุณทูลถามพระเจ้าป้า ------- ที่ตรงหน้าดาวไถชื่อไรนั่น
นางบอกว่าดาวธงอยู่ตรงนั้น ------- ที่เคียงกันเป็นระนาวชื่อดาวโลง
แม้นดาวกามาใกล้ในมนุษย์ ------- จะม้วยมุดมรณาเป็นห่าโหง
ดาวดวงลำสำเภามีเสากระโดง ------- สายระโยงระยางหางเสือยาว
นั่นแน่แม่ดูดาวจระเข้ -------------- ศีรษะเหหกหางขึ้นกลางหาว
ดาวนิดทิศพายัพดูวับวาว ----------- เขาเรียกดาวยอดมหาจุฬามณี****
โน่นดาวคันชั่งช่วงดวงสว่าง------- ที่พร่างพร่างพรายงามดาวหามผี
หน่อนรินทร์สินสมุทกับบุตรี ------- เฝ้าเซ้าซี้ซักถามตามสงกา
พระชนนีชี้แจงให้แจ้งจิต ------------ อยู่ตามทิศทั่วไปในเวหา
ครั้นดึกด่วนชวนสองกุมารา ------- เข้าห้องในไสยาในราตรี
......................................................(จากเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่)
